نکاتی پیرامون آموزش هنر در مقطع ابتدایی
كم نيستند افرادي كه نگاهشان به مقوله هنر و كاركردهاي آن يك نگاه بسته ، فردي است و كسي را هنرمند مي دانند كه صرفا چيزي را مي نگارد و در عالم پندار و تخيلات خود غوطه ور است و با همين رويكرد هنگامي كه موضوع آموزش هنري عنوان مي گردد نتيجه آن صرفا چشم اندازي از يك شخص نقاش يا هنرپيشه يا خطاط و ... بيش نيست . ولي حقيقت آنست كه هنر بيش از آنكه جنبه خصوصي و فردي داشته باشد داراي ابعاد و جنبه هاي عمومي است . همه انسانها حتي آنهايي كه به ظاهر بويي از هنر نبرده اند داراي طبعي لطيف و تخيلاتي ظريف هستند كه همين بن مايه كار هنري است .
آموزش هنر داراي كاركردهاي بسيار مهم است كه مي تواند شخصيت فرد را براي اجتماعي زيستن و دردمند بودن و دقيق و حساس بودن پرورش دهد . از همين رو آموزش هنر به كودكان و آشنانمودن آنان به انواع هنرهاي رايج كه برپايه طبيعت دروني پاك آنها و طبيعت بيروني متنوع اطراف ايشان بنا شده است داراي اهميت و ضرورت تام است .
در اين نوشتار كوتاه سعي برآن است تا مباحثي اساسي و كاربردي براي معلمان و مربيان بزرگواري كه در امر خطير و سرنوشت ساز تعليم و تربيت كودكان تلاش مي نمايند در زمينه هنر و تربيت هنري ارائه شود . قطعا معلمين گرامي براي تدريس مؤثرتر و موفق تر درس هنر نياز به آموزش هاي كامل تر و تخصصي تري دارند
واژة هنر وتعريف هنر
واژه هنر در زبان سانسکریت از دو کلمه (( سو )) به معنای نیک و هر چیز دارای کمال و (( نر یا نره )) به معنای زن و مرد تشکیل شده است .این واژه پس از ورود به زبان فارسی و در اوستا به شکل (( هونر )) به معنای خوب و نیک ( از صفات خدای زرتشتیان = اهورامزدا ) بکار برده می شد .در فارسی میانه یا پهلوی و پس از آن در دوره اسلامی به صورت (( هنر )) درآمد که به معنای انسان کامل و نیز به معنای فضیلت و کمال استعمال شد .
در لغت نامه دهخدا به معنای معرفت – دانش – کمال – فضیلیت – کیاست – زیرکی و فراست معناشده است .
در دایره المعارف هنر ، هنر شامل فعالیت هایی مانند نقاشی – طراحی – مینیاتور – شعر – موسیقی – معماری – تئاتر – سینما و ... می شود .
هوش و هنر
هوش را توانایی حل مسئله و یا تولید و خلق یک محصول که حد اقل در یک فرهنگ دارای ارزش باشد نامیده اند . هوش دارای انواعی است :
هوش کلامی : روزنامه نگاران و شاعران معمولا هوش کلامی بالاتری نسبت به بقیه دارند .
هوش فضایی و مکانی : نقاشان ، معماران و خلبانان از این هوش بیشتر بهره برده اند .
هوش منطقی و ریاضی : علمای منطق و ریاضی دانان را شامل می گردد .
هوش حرکتی و جسمانی : جراحان ، هنرپیشگان و ورزشکاران دارای هوش حرکتی بیشتری هستند.
هوش موسیقایی : موسیقی دانان و نوازندگان دارای هوش موسیقایی خوبی می باشند.
هوش درون فردی : علمای اخلاق از این هوش بهره بیشتری برده اند .
هوش میان فردی : معلمان ، سیاست مداران ، فروشندگان و درمانگران که با مردم جامعه بیشتر حشر و نشر دارند این هوش را بیشتر پرورش داده اند .
هوش طبیعت گرا : زیست شناسان را شامل می شود .
هوش وجود گرا : فلاسفه ، مذهبیون و اندیشمندان عقلی دارای هوش وجود گرای بالاتری هستند.
هوش هم جنبه وراثتی و زیستی دارد و هم جنبه اکتسابی . منظور از اکتسابی این است که افراد جامعه بعد از تولد در تعامل و رفتار با محیط پیرامون خویش می توانند ضریب هوشی خود را تقویت کنند . محیط جامعه با توجه به تنوع شرایط و موقعیت ها فرد را به تجربه و تصمیم گیری های مختلف وامیدارد . در خلال این تصمیم گیری ها و آزمون و خطاها ، تجاربی بدست می آید که می تواند قدرت فرد را در حل مسایل پیش رو کمک نماید .
محیط های آموزشی و پرورشی غنی و تشویق های کافی از سوی معلمان و والدین و اطرافیان می تواند تا حد زیادی علاوه بر افزایش حس اعتماد به نفس و عزت مندی کودک ، در پرورش هوش او نیز مؤثر باشد .
محصولات هنری در دوره کودکی از همراهی احساسات و تخیلات و ذهنیان کودک و نیز ابزار و مواد و امکانات مورد نیاز هنری تولید می گردد .
تربيت هنري
دیدگاه کلی در برنامه درسی هنر در دوره ابتدایی تربیت هنری است . تربیت هنری از دیدگاه جروم هاپس من شامل موارد ذیل می گردد :
1- آموزش حواس
2- رشد تجارب دیداری
3- آفرینش و فهم شکل های نمادین دیداری
4- رشد تصورات دیداری در نقاشی ، مجسمه سازی و هنرهایی تزئینی
5- آموزش چگونگی کاربرد تجارب دیداری و نقد و بررسی آنها
یکی از ویژگی های تربیت هنری ، توجه به تفاوت های فردی و میزان رشد هر یک از دانش آموزان است .
ابعاد تربیت هنری در آموزش و پرورش عبارت است از :
1) رشد خلاقیت دانش آموزان
2) درک دقیق و عمیق حسی نسبت به پدیده های هنری
3) پرورش حواس و بکارگیری آنها
4) افزایش تجربه های دیداری
5) خلق آثار هنری
6) شناخت اشکال نمادین دیداری
7) توانایی ابراز هنرمندانه
8) شناخت و فهم تاریخی – فرهنگی
9) افزایش حساسیت نسبت به ابعاد زیبایی شناختی پدیده ها
10) دقت و توجه به طبیعت و عناصر موجود در آن
در تربیت هنری، دانش آموزان باید یاد بگیرند که :
· چگونه ببینند .
· چگونه بشنوند .
· چگونه ارتباط برقرار کنند .
· ونهايتاآفرینش هنری داشته باشند .
موضوعات کلی تربیت هنری عبارتند از :
1- زیبایی شناسی: نظم – تقارن – تناسب – هماهنگی – انسجام . زیبایی های عینی می تواند در پرورش زیبایی های ذهنی و عقلی بسیار مؤثر باشد .
2- ارتباط با طبیعت : طبیعت یکی از مهمترین و اصلی ترین منابع الهام است . رنگ ها – آواز پرندگان – بوها – ترکیب ها – تضادها – شکل ها و ...
3- آشنایی با تاریخ هنر : آثار باستانی و تاریخی – آداب و رسوم و سنت های پسندیده – میراث فرهنگی
4- تولید محصول هنری : آشنایی با ابزار و مواد هنری و کاربرد آنها و تولید بر اساس تفکرات و تخیلات
5- نقد هنری : توضیح در خصوص آثار هنری خود و دیگران
مراحل انجام فعاليت هنري
1- طرح مسئله : ايده كلي در ذهن تشكيل مي شود . مثلا تابلوي نقاشي
2- تفكر : روش اجرا ، ابعاد ، موضوع دقيق تابلو و ... انديشيده مي شود
3- كاربرد : آماده سازي زمينه كار ، رنگ ها ، ابزار و چارچوب تابلو
4- استدلال : توانايي توضيح دلايل انتخاب ها و نحوه اجراي تابلو
ضرورت و کارکرد های فعالیت های هنری دردوره ابتدایی
1- افزایش مهارت های کلامی و بیان غیر کلامی کودکان
2- افزایش صبر و تحمل و سعه صدر در کودکان
3- تقویت نظم و انضباط در کودکان
4- توانایی برقراری ارتباط مطلوب با محیط
5- کنترل عواطف و تخیلات
6- تقویت یادگیری ، حافظه و دقت کودکان
7- توسعه تجارب و سازماندهی آن
8- افزایش اعتماد به نفس
9- تلاش و موفقیت بیشتر